Wat vind jij belangrijker als je een beslissing neemt in een moeilijke kwestie? Dat je “recht spreekt”, of dat je zorgzaam omgaat met alle partijen?
Twee heel verschillende manieren van kijken naar conflict
In het eerste geval probeer je abstractie te maken van de context, en af te wegen wat de rechten zijn van elke partij. Je probeert een beslissing te nemen die in elke andere situatie ook correct zou zijn. Lovenswaardig, zeker. Alleen: heel vaak voelt zo’n beslissing weinig rechtvaardig voor de betrokkenen – want context doet er wél toe.
Dat is de essentie van de zorgethiek: je maakt geen abstractie van de context, maar gebruikt de context net om tot een oplossing te komen waarmee alle partijen kunnen leven. “Do no harm”, als basisprincipe. Is zo’n besluit vatbaar voor discussie? Zeker. Maar vaak wél met een haalbare en duurzame situatie tot gevolg.
Ook op het werk
De laatste decennia hebben veel werkgevers en leidinggevenden vastgehouden aan het rechtvaardigheidsdenken. Als je iets niet voor iedereen kan toepassen, ongeacht de context, dan kan het niet. Punt. We kunnen geen thuiswerk toestaan, want sommige mensen hebben constante supervisie nodig. We kunnen geen onbetaald verlof toestaan, want als iedereen dat doet, ligt de afdeling plat. Als we jou een hoofdtelefoon laten opzetten, gaat iedereen dat willen. Je hebt vast en zeker je eigen voorbeelden van dit soort redenering. Het voordeel? Het is eenvoudig, er is geen discussie nodig, en je kan niet in de fout gaan, want “jij hebt de regels niet gemaakt”.
Maar de éne mens is de andere niet, en ergens beseffen we dat wel. We verwachten niet dat iedereen hetzelfde eet, dezelfde hobbies heeft of dezelfde maat schoenen draagt. Maar, maar, op het werk mogen we toch een minimum verwachten? Jazeker. Neem even taal als voorbeeld: we verwachten dat iedereen zich verstaanbaar kan maken in de voertaal van de organisatie – maar we verwachten niet dat iedereen met hetzelfde accent en met exact dezelfde woordenschat spreekt, toch? Dat je op het werk een minimum verwacht, dat is logisch. Alleen hebben we dat minimum vaak nogal maximaal ingevuld. Is het aanwezig zijn op het werk écht strikt noodzakelijk? Of willen we op die manier eigenlijk vooral een gevoel van controle krijgen? Is onbetaald verlof echt een kwestie van “iedereen of niemand”? Of willen we op die manier vermijden dat we zelf lastige keuzes moeten maken? En denken we echt dat de babbelaars in het team een noise cancelling hoofdtelefoon gaan willen opzetten omdat een collega er eentje heeft?
Zorgethiek geeft ons een manier om hiermee om te gaan, zonder dat er sprake is van willekeur. Het is dan niet “óf thuiswerk óf supervisie”, maar “hoe kunnen we supervisie en thuiswerk integreren?”. Het is dan niet “iedereen of niemand onbetaald verlof” maar “hoe kunnen we bepalen wie wanneer onbetaald verlof kan nemen?”. En als iemand een noise cancelling hoofdtelefoon nodig heeft, wordt de vraag “wie heeft daar last van?”.
En nu?
Moeten we het rechtvaardigheidsdenken dan maar overboord gooien? Nee: er is een ondergrens waar je niet over kan. Om te beginnen hebben zowel werkgevers als werknemers rechten die gerespecteerd moeten worden. Bovendien is er de specifieke context van het team die het “minimum” bepaalt. Zo ken ik een team dat met zware machines werkt, waar gehoorbescherming verplicht is, maar noise-cancelling niet mag: mensen moeten het namelijk wél horen wanneer een collega roept. Dat is een verdedigbaar standpunt, en als een collega de gehoorbescherming niet verdraagt, of een andere collega toch liever noise cancelling heeft, is het niet verkeerd om met die collega’s een gesprek aan te gaan over een heroriëntering.
Beide denkwijzen hebben hun belang, en in een ideale wereld schuiven ze ook perfect in elkaar. In een (neuro- of gender-) divers team is de kans trouwens groter dat je mensen hebt die op de éne manier denken, en anderen die op de andere manier denken. Dat kan stevige discussies opleveren, maar nu je beide perspectieven kan plaatsen, kan je die discussies ook beter begeleiden. En als je erin slaagt om beide perspectieven te integreren, kom je tot een betere beslissing. Echt, probeer het maar eens.
